Als u de wereldbol erbij neemt en helemaal bovenaan kijkt, dan kan u met wat speurwerk de naam ‘Svalbard’ zien opduiken. De Noorse archipel behoort tot het noordpoolgebied, ‘the arctic’, en kennen we beter als Spitsbergen. Denk een oneindige opeenvolging van ijzige toppen (spitse bergen zo u wil), gletsjers, fjorden en toendra. Een verrassend onherbergzaam stukje Europa. Daarheen reizen is weinig alledaags; dat ik dat met een expeditieschip doe vanaf de haven van Vlissingen, maakt het al helemaal bijzonder. Zo een reis samenvatten in een paar zinnen lukt niet, een kleine selectie foto's maken is hartverscheurend; dus is het een uitgebreid verslag in woord en beeld geworden.
Mijn thuis de komende dagen wordt de Plancius, een tot expeditieschip omgevormde marineboot van het Nederlandse leger. In de wintermaanden reist het schip door de wateren rond het zuidpoolgebied; in de zomer gaat het naar het hoge Noorden. Tussenin vaart het schip telkens in een paar weken tussen beiden in. En net op die laatste overtocht vaar ik een stukje mee: vanaf Vlissingen varen we uit naar Spitsbergen; een tocht van 11 dagen op zee. De kust van Zeeland (het gammele strandhuis in Zoutelande!) achter ons latend, rest mij de komende dagen alleen maar volle, open zee. Eerst nog in het gezelschap van andere schepen op dit drukke Noordzeetraject, maar al gauw zijn we moederziel alleen. Enkel jan-van-Genten en Noordse stormvogels vergezellen ons als trouwe gezellen. Al is er wel om de paar dagen een bestemming waar we op doelen. Eerste stop is Fair Isle, een miniscuul Brits eiland tussen de Orkney-en Shetlandeilanden in. Bij gebrek aan Shetlandpony’s, gaan we badend in de zon en in het groen, op zoek naar de schattige papegaaiduikers. Het eiland is niet de groot en dus laten deze niet lang op zich wachten: vanop een klif aan de noordkant van het eiland is het zicht prachtig en komen de 'puffins' vlakbij struinen. Verrekijker in de ene hand en fototoestel in de andere, het is even wennen maar wordt de rode draad doorheen deze reis.
Een paar dagen terug op volle zee (met een dag serieus heen en weer schommelen, dat hoort erbij) dan: we kruisen de Noordpoolcirkel en zijn onderweg naar Jan Mayen. Het Noorse eiland is werkelijk een stip in het niets en, op een 18-tal inwonende onderzoekers na, geheel onbewoond. We hebben geluk; ons schip is het eerste schip dat dit jaar kan aanmeren. Best bijzonder als u weet dat het eiland nagenoeg constant in de mist gehuld is. Dat is vandaag niet anders, maar tussen de wolken door raken de zodiacs toch aan land waar een lid van de Noorse landmacht die 8 maanden ter plaatse woont ons komt begroeten. Meer dan een korte wandeling in de baai zit er niet in vandaag; maar het toont ons toch het zwarte lavastrand vol drifthout en enkele botten van Groenlandse walvissen, de met mos aangeklede heuvels en de kirrende alkenkolonie op de kliffen. Er is zelfs een klein gedenkteken voor een groep Nederlanders die hier in de 17e eeuw probeerde als eerste te overwinteren, maar de harde winter niet kon trotseren. Bij het uitvaren krijgen we, ook weer geluk hier, de Berenberg te zien. Het letterlijke hoogtepunt van het eiland is op 360 dagen van het jaar de boosdoener van de vele mist rond het eiland, maar Jan Mayen is ons goed gezind vandaag: de lunch moet wijken voor de prachtige berg in vol ornaat langs stuurboord.
We zijn dan alweer onderweg naar het noorden. We varen richting Spitsbergen, maar doen dat niet in rechte lijn. Want we zagen dan wel al grienden; zeehonden; Groenlandse walvissen (ook hier weer geluk jawel); een blauwe vinvis en sierlijke grijze, witsnuit- en witflankdolfijnen; toch willen we graag die ene ijsbeer spotten. Het is de onuitgesproken succesfactor van deze reis.
Niets kan deze reis dan nog kraken! Terug op zee, dus even tijd om weer op adem te komen. De doorsteek naar Spitsbergen, over de Groenlandzee, brengt ons zo bij onze eindbestemming. We gaan op de archipel van Svalbard nog een paar keer aan wal in de Kongsfjorden, Poolepynten op Prins Karls Forland en rond Alkhornet. We gaan er wandelen door de toendra, zien walrussen geestig rollebollen over elkaar (denk aan een grote, luie vleeshoop) en ploeteren tot kniehoogte door de sneeuw. Het landschap is zo weids, zo moeilijk te vatten. Voor zover ik kijk, zie ik gletsjers, zee, fjorden, bergtoppen in de sneeuw, een verloren hutje, een enkele waterval, een soep van ijsbrokken om ons heen, … Met de poolvossen, ivoormeeuwen en rendieren als enige ‘locals’ die het hier vol lijken te houden. IJsberen krijgen we niet meer te zien, al moeten we ons aan land (letterlijk) wel wapenen voor zijn mogelijke verschijning. De kou is bij momenten hard (zelfs met 5 lagen kledij, muts en twee paar handschoenen aan, is het veelal bibberen), maar de omgeving is werkelijk wonderschoon. En dan moet het hoogtepunt nog komen. Net als iedereen van onze laatste ‘landing’ terug op het schip is, onze Russische kapitein Yevgueni (één brok stereotiep Rusland!) zijn afscheidsrede geeft en iedereen afzakt naar het achterdek voor een ‘arctic BBQ’ … komt de melding waar iedereen stiekem op hoopte. ‘Beluga gespot op 3u! Ze zwemmen richting de boot!’. De witte dolfijn met een ‘meloen’ op zijn kop (ietwat oneerbiedig voor zo’n schattig, mooi dier), is gespot en er komt niet veel later een school vlakbij aan weerszijden van het schip zwemmen. Een nieuwe rilling gaat door het schip. Een prachtige afsluiter van deze reis. Zei ik al dat we veel geluk hadden op deze trip? Ik installeer me, snoet in de wind, op de boeg van het schip, op de uitkijk voor Longyearbyen. De ‘hoofdstad van Spitsbergen’ is ons eindpunt en doemt na dagen van onherbergzaamheid op aan de horizon. Het is al middernacht als het harde geluid van het neerlaten van de ankers door het schip beeft, al is daar door de middernachtzon weinig van te merken. Nog één nacht aan boord en we gaan aan wal.
Ooit was het een populaire bestemming voor walvisvaarders en later voor pelsjagers, nog later sloegen Russen en Noren munt uit de mijnbouw. Vandaag moet de archipel het vooral hebben van internationaal wetenschappelijk onderzoek enerzijds en voor de selectie toeristen die de ruige, ijzige natuur willen ontdekken anderzijds. Ik behoor tot de tweede groep. In Longyearbyen zelf valt weinig te beleven; maar het is wel een goede (en ook de enige) uitvalsbasis voor wie het verdere eiland wil ontdekken. Ik ga nog met een rib-boot, schuddend en trillend, naar de Postbreengletsjer en Tempelfjorden. Een ijskoude uitstap (mijn handen en voeten krijgen het nu pas echt hard te verduren) met de nodige portie adrenaline en geulen water die de boot binnenspringen; maar o zo mooi. Het gaat van prachtig naar onwerkelijk. We zien een poolvos over de kliffen dartelen alsof het niets is; papegaaiduikers en alken zoeven in een flits voorbij langs de boot. Onze boten varen letterlijk tot aan de voet van de immense gletsjer alvorens we aanmeren voor een ‘winterse picknick’ in een onvoorstelbaar mooi landschap. Met een portie opgewarmde noodles was ik nog nooit zo blij …! Tijdens de terugtocht halen de kapiteins even hun machogehalte boven; de terugreis wordt zo een dolle pretparkrit. Maar urenlang het onophoudelijke, compleet verlaten, weidse decor van alleen maar witte bergen, gletsjers, kliffen, … zover het oog reikt. Het is een werkelijk zalig moment. Kippevel voor elke interpretatie vatbaar!
De volgende dag mag het iets warmer, droger en rustiger: een catamaran brengt ons, opnieuw door een prachtige setting vanaf Longyearbyen, door de Billefjorden naar Pyramiden. Rusland bouwde hier destijds een grote mijnwerkersstad uit; maar door economisch verval en een grote vliegramp was de plek geen lang leven gegund. Vandaag rest een spookstad; op een handvol mensen die er een klein hotelletje mét postkantoor uitbaten, is de hele site uitgestorven. Wat de tand des tijds doorstond, ademt Russische nostalgie. Onze gids opent voor ons de deuren van het verlaten cultuur-en sportpaleis en de voormalige refter van de mijnwerkers. Elke plek, elke stap, elke blik op deze setting levert een bevreemdend gevoel op, maar ook fotogenieke plaatjes. Het is het slot van een paar dagen Spitsbergen. Vanaf Longyearbyen, één van ’s werelds meest noordelijke luchthavens, gaat het richting Oslo (in één klap een graad of 20 warmer) en zo door tot Brussel.
Maar het eindoordeel is unaniem: dit moet u doen, u zult verbijsterd staan van hoe mooi dit onbekend Europa kan zijn. U spot de mooiste zeedieren, ziet de meest bevreemdende landschappen, vaart door de meest verlaten plaatsen, … O ja, wel hopen op een beetje geluk …
Fotocredit: Sam Callewaert - Wouter Verwee
Interesse in een rondreis rond Spitsbergen? Ik help u graag verder!
Sam
